زندگینامه شیخ حرّ عاملی

شیخ محمد بن حسن حر عاملی در سال 1033 ق،در روستای (مشغره)از توابع جبع لبنان  به دنیا آمد،این دیار یکی از سرزمین های تشیع و عالم پرور است که تشیع آن ریشه در تبعید ابوذر دارد.سر سلسله خاندان شیخ حر عاملی(حربن یزید ریاحی) است .این خاندان به سخاوت و گشاده رویی معروف بودند و اخلاق نیکوی آنان زبانزد خاص و عام بودو نسل در نسل از حاملان گرانبهای علم و ادب و شهامت به حساب می آمدند. علامه امینی در این باره می نویسد((از این خاندان گوهر خیز (حر)مردانی بر خاسته اند که دیر زمانی بر مسند دانش و تقوا نشسته اند و مشعل هدایت دین آموز و دنیا ساز،پیشوا و رهبر و دانشمند و پرهیز گار بودند ))

علاوه بر پدر شیخ مادر ایشان هم طلایه دار زهد و تقوا بودند و از ادیبان و فاضلان زمان خود به حساب می آمدند. شیخ حر درباره پدر بزرگ مادری خود می نویسد:

((او دانشمندی عظیم الشان و بلند پایه و زاهدی عابد و پارسا و فقیهی حدیث دان و مورد اعتماد بودو عبادت هیچ کس به او نمی رسد.او در فقه و ادبیات عرب استادی زبر دست بود.))

شهید شیخ علی فرزند محمد حر عاملی مشغری پدربزرگ حر عاملی است،ایشان عالمی فاضل ، عابدی ستوده ،شاعر کار آزموده و ادیب بودند .

چرا نویسنده کتاب نام آن را (وسائل الشیعه گذاشته است):

شیخ حُر عاملى در مقدمه کتاب انگیزه خود را از نگارش کتاب این گونه بیان مى‏نماید:

«مدّتها بود که از فکر و قلم خود درخواست مى‏کردم و عزم و همت خود را بر آن مى‏داشتم تا کتابى را به نگارش درآورم که آرزو را برآورده سازد و در علم و عمل سرآمد و شامل احادیث مسائل شرعى و نصوص احکام فرعى باشد. احادیثى که در کتاب‏هاى معتبر و صحیح روایى باشد که علماى بزرگ ما تصریح به صحت و اعتبار آنها کرده‏اند تا پناهگاهى براى خودم در مسائل شرعى باشد و مرجعى براى هدایت شیعه شود و من هم در ثواب هر کس که از نور آن بهره گیرد و با پرچم مناره‏هاى آن هدایت گردد و از تابش خورشید و ماه آن بهره‏مند شود شریک باشم و چه گنجینه‏اى بزرگتر از ثوابى که تا روز قیامت ادامه یابد ان شاء الله».

ترتیب احادیث وسائل الشیعه چگونه است و چه غرضی را دنبال می کند؟ 

شیخ حر این کتاب را در مدت بیست سال از عمر شریف خود نگاشته و با این اثر خود خدمتى گران‏بها در جهت حفظ روایات شیعه و سخنان اهل بیت عصمت و طهارت نموده است روایات اهل بیت عصمت و طهارت علیهم‏السلام که درباره احکام شرعى در تمام ابواب فقه وارد شده است. شیخ حُر عاملى در این کتاب علاوه بر کتب اربعه به بیش از 180 کتاب روایى معتبر شیعه استناد نموده و مجموعه‏اى گران‏بها و ارزشمند از روایات فقهى شیعه را جمع آورى نموده است.

شیخ حر عاملى روایات این کتاب را به ترتیب مسائل شرعى مطرح شده در کتاب‏هاى فقهى از کتاب طهارت تا کتاب دیات به صورت باب‏هاى جداگانه آورده است. غرض وی از چنین چینش  این بود که :وى سعى بر آن داشته تا براى هر مسئله شرعى بابى مستقل اختصاص دهد و این خود موجب گشته تا دسترسى به روایات کتاب بسیار آسان گردد و مراجعه کننده به راحتى بتواند روایات مورد نظر را پیدا نماید. علاوه بر آن مسائل جدیدى را نیز با توجه به مضمون روایات با ترتیبى آشنا و چینشى مطلوب و نظمى زیبا مطرح نموده است.

ترتیب گردآوری و تنظیم احادیث بر اساس مباحث کتاب شرایع الإسلام علامه حلی است. شیخ حرّ عاملی احادیث کتاب را در ۵۰ موضوع فقهی تنظیم کرده و در پایان کتاب خاتمه مفصّلی را پیرامون مصادر، اسانید و رجال حدیث و مسائل دیگر اختصاص داده‌است.

در این اثر ۳۵۸۶۸ حدیث در أبواب مختلف فرائض، آداب و احکام گردآوری شده‌است و مصادر و منابع وسایل الشیعه علاوه بر کتب اربعه، بیش از ۱۷۰ اثر است.نام کامل کتاب «تفصیل وسائل الشیعة إلى تحصیل مسائل الشریعة» است.

  سند روایت چگونه است و از چه کتابی استفاده شده است؟ این کتاب درمیان کتاب های حدیثی از اعتماد و اعتبار خاصی برخوردار است.شمار احادیث این کتاب به بیست هزار می رسد که شیخ حر از مصادر و کتب معتبر شیعه همچون ،اصول کافی ،من لایحضره الفقیه،استبصار،تهذیب و کتب دیگر که شمار انها به هفتاد منبع و ماخذ می رسد جمع آورده است .

   شیخ حُر عاملى در آغاز کتاب مى‏فرماید:

1-من روایات این کتاب را از کتاب‏هاى معتبر و مشهور روایى که شیعه به آنها عمل و مراجعه مى‏کند روایت کرده‏ام و در آغاز سند هر روایت، نام کسانى که آن روایت را از کتاب آنها آورده‏ام ذکر مى‏کنم و سند خود به آن کتاب و آنچه مربوط به آن است را در آخر کتاب مى‏آورم.

 2 - از دیگر ویژگیهاى این کتاب این است که مؤلف، تمام روایات مربوط به یک مسئله را با هم آورده تا مراجعه کننده به راحتى بتواند به تمام روایات متحد در دلالت یا متن و یا سند دست یابد. این ویژگى موجب گشته تا براحتى بتوان میان روایات یک باب از جهت سند یا متن یا دلالت و مفهوم بررسى و مقابله انجام داد و زیادى و نقصان میان روایات را با یک نگاه و بدون مراجعه به مصادر گوناگون دریافت.

     3 - کتاب حاضر جمع میان احادیث مختلف مربوط به یک باب از منابع متنوع و یا مواضع متعدد را هم آورده است. این ویژگى موجب سهولت و صرفه جویى فراوان در وقت ارزشمند علما و محققان گردیده و این خود اثرى مهم در پیشرفت علم فقه و سرعت دستیابى به نتایج آن دارد.

     4 - شیخ حر عاملى در این کتاب سعى و تلاش فراوانى در ضبط دقیق روایات داشته و به اختلاف نسخه‏هاى گوناگون توجه نموده و در حاشیه کتاب به آنچه در نسخه‏هاى دیگر آمده اشاره کرده است.   شیخ حر عاملى دوبار موفق به تجدید نظر در این کتاب شده و از اول تا آخر آن را نوشته است و روى هم رفته وى سه بار کتاب وسائل الشیعة را نوشته است. این نکته نشان دهنده اهمیت فراوان وى براى صحت و اعتبار این کتاب است.

در این کتاب سند روایات این گونه آمده:

1 - سندها در حد زیادى مختصر شده بدون آنکه در معناى آن خللى ایجاد گردد مانند الفاظ اداء و تحمل که همه به کلمه (عن) تبدیل شده و لقب و کنیه و نسب‏ها حذف گردیده و به نام یا لقب معروف اکتفا شده مثلا به جاى عبد الله بن جعفر حمیرى فقط به کلمه حمیرى اکتفا شده است.

2 - جمع میان سندها در جایى که یک روایت از منابع گوناگون و با سندهاى متعدد روایت شده باشد.

3 - در جایى که متن روایت در منابع گوناگون با هم فرق داشته باشد کاملترین آنها را آورده و سپس با ظرافت به نکات اضافى یا اختلافى آنها اشاره دارد. شیخ حُر عاملى با این شیوه موفق به جمع آورى تمام روایات ابواب فقه در این کتاب شده است.

شیخ حر در پایان کتاب مطالبى گران‏بها و ارزشمند درباره علم حدیث و رجال آورده مانند مشیخه شیخ صدوق، شیخ طوسى، شیخ کلینى، مصادر کتاب، سند مؤلف به آنها و صحت و اعتبار مصادر کتاب، اصحاب اجماع، قرائن خبر، صحت احادیث کتاب، جواب اعتراضات، احادیث مضمر، احوال رجال و اصطلاحات کتاب.

شیخ حر عاملى کتاب وسائل را خلاصه کرده و نام آن را «هدایة الأمة إلى أحکام الأئمة» نهاده است و کتاب هدایة الأمة را نیز با نام «بدایة الهدایة» خلاصه کرده است. وى در کتاب بدایه واجبات اسلام را 1535 و محرمات را 1448 مورد دانسته است.

تم الکلام بید المحقق مرتضی الاسدیان اللالیمی